Σάββατο 24 Απριλίου 2010

RBL 23/4/2010

Οι νέες βιβλιοκρισίες του Review of Biblical Literature:

Frank Eibisch, Dein Glaube hat dir geholfen: Heilungsgeschichten des Markusevangeliums als paradigmatische Erzählungen und ihre Bedeutung für diakonisches Handeln
Reviewed by Wilhelm Pratscher

David L. Baker, Tight Fists or Open Hands? Wealth and Poverty in Old Testament Law
Reviewed by Timothy Sandoval

Hans M. Barstad, History and the Hebrew Bible: Studies in Ancient Israelite and Ancient Near Eastern Historiography
Reviewed by Jeremy Hutton

Carol M. Bechtel, eds., Touching the Altar: The Old Testament for Christian Worship
Reviewed by Tony Costa

R. Scott Chalmers, The Struggle of Yahweh and El for Hosea's Israel
Reviewed by Markus Saur

James H. Charlesworth and Petr Pokorný, eds., Jesus Research: An International Perspective
Reviewed by Peder Borgen

Lowell K. Handy, ed., Psalm 29 through Time and Tradition
Reviewed by Gert Prinsloo

Hannah Harrington, The Purity Texts
Reviewed by Eric F. Mason

Giulio Maspero, Trinity and Man: Gregory of Nyssa's Ad Ablabium
Reviewed by Ilaria Ramelli

Herbert Schmid, Die Eucharistie ist Jesus: Anfänge einer Theorie des Sakraments im koptischen Philippusevangelium (NHC 113)
Reviewed by Riemer Roukema

Παρασκευή 23 Απριλίου 2010

Συνέδριο για τον ευαγγελιστή Μάρκο και την εκκλησία της Αλεξάνδρειας / Conference on Mark and the church of Alexandria

Στις 24 Απριλίου 2010 θα πραγματοποιηθεί στην έδρα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας διεθνές συνέδριο υπό την αιγίδα της Α.Θ.Μ. του Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ. Θεοδώρου Β΄ και σε συνεργασία με την Ιεραποστολική Κοινότητα του Αγίου Αιγιδίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με τον τίτλο
"Άγιος Μάρκος, ο Απόστολος του Χριστιανισμού στην Αίγυπτο".
Οι εισηγήσεις, όπως προκύπτει από το πρόγραμμα (μπορείτε να το δείτε εδώ), κινούνται σε δύο επίπεδα: το βιβλικό που αφορά στο κατά Μάρκον και σε εκείνο της ιστορίας και δράσης του Πατριαρχείου και της Ρωμαιοκαθολικής Ιεραποστολικής Κοινότητας στη Αίγυπτο.
Εντύπωση μου έκανε ότι όλες οι βιβλικές εισηγήσεις θα γίνουν από τους Ρωμαιοκαθολικούς (τι ωραίο θα ήταν να εκπροσωπούνταν και η ορθόδοξη πλευρά στο βιβλικό αυτό μέρος!):

  • Ambrogio Spreafico:"Το Κατά Μάρκον, ένα Ευαγγέλιο γραμμένο για όλους"
  • Joachim Gnilka: "Η Χριστολογία στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο"
  • Armand Puig I Tarrech: "Ακολουθώντας τον Ιησού, το κλειδί για την κατανόηση του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου"

Το νέο τεύχος του CBQ / The recent issue of CBQ

Στο νέο τεύχος του Catholic Biblical Quarterly 72:2 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα:

  • Joel S. Baden, "The Morpho-Syntax of Genesis 12:1-3: Translation and Interpretation", 223-237
  • Jerome T. Walsh, "The Organization of 2 Kings 3-11", 238-254
  • Joshua W. Jipp, "Luke's Scriptural Suffering Messiah: A Search for Precedent, a Search for Identity", 255-274
  • Jeannine K. Brown, "Creation's Renewal in the Gospel of John", 275-290
  • Sharon Lea Mattila, "Jesus and the “Middle Peasants”? Problematizing a Social-Scientific Concept", 291-313
  • Collin Miller, "The Imperial Cult in the Pauline Cities of Asia Minor and Greece", 314-332

Η χρονολόγηση του μυστικού κατά Μάρκον / The dating of Secret Mark

Η συζήτηση για το μυστικό κατά Μάρκον συνεχίζεται στο διαδίκτυο. Σήμερα στο ιστολόγιό του, The Golden Rule o Mike Koke παρουσιάζει τις πιθανές εκδοχές χρονολόγησης του μυστικού κατά Μάρκον και προσφέρει βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα. Οι δύο πιθανότητες που παρουσιάζει είναι το συγκεκριμένο κείμενο είτε να είναι αρχαιότερο των κανονικών ευαγγελίων είτε ένα κείμενο που κατασκευάστηκε κατά το 2ο αι. με βάση τα κανονικά κείμενα. (Φυσικά δεν θα πρέπει κανείς να αγνοεί και την υπόθεση να είναι πραγματικά έργο του Morton Smith). Για να διαβάσετε το σχετικό κείμενο του Koke, πατήστε εδώ.

Πέμπτη 22 Απριλίου 2010

Στο νέο τεύχος του BBR / In the recent issue of BBR

Στο πρόσφατο τεύχος του Bulletin of Biblical Research 20:1 (2010) δημοσιεύονται τα εξής άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος:

  • René A. López, "Identifying the 'angel of the Lord' in the book of Judges : a model for reconsidering the referent in other Old Testament loci", 1-18
  • Richard L. Schultz, "Intertextuality, canon, and 'undecidability' : understanding Isaiah's "new heavens and new earth" (Isaiah 65:17-25)", 19-38
  • Douglas J. Moo, "Creation and new creation", 39-60
  • Don Garlington, "'You fool!' : Matthew 5:22", 61-83
  • Joseph H. Hellerman, "Vindicating God's servants in Philippi and in Philippians : the influence of Paul's ministry in Philippi upon the composition of Philippians 2:6-11",65-102


Τετάρτη 21 Απριλίου 2010

Ένα νέο άρθρο στο JHS

Στο τρέχον τεύχος του Journal of Hebrew Scriptures 10 (2010) έχει αναρτηθεί ένα νέο άρθρο με θέμα το ρόλο και τη θέση των ζώων στο βιβλίο του Ιωνά:

Yael Shemesh, "And many beasts" (Jonah 4:11): the function and status of animals in the Book of Jonah"

Τρίτη 20 Απριλίου 2010

Άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος στο νέο τεύχος του ΘΕΟΛΟΓΙΑ / Articles of biblical interest in the new issue of THEOLOGIA


Το νέο τεύχος του Θεολογία 80:4 (2009) είναι αφιερωμένο στην ευχαριστία. Μεταξύ των άλλων πολύ αξιόλογων άρθρων δημοσιεύονται και μία σειρά από άρθρα
με βιβλικό περιεχόμενο:


  • Χρυσόστομου Νάσση, "'Ύδωρ και αίμα'. Κριτικές παρατηρήσεις, ερμηνευτικές προσεγγίσεις και εκκλησιολογικές προεκτάσεις με αφορμή το εδάφιο Ιω ιθ΄ 34", 137-162

  • Ιωάννη Σκιαδαρέση, "Εκκλησία, Λατρεία και Ευχαριστία στην Αποκάλυψη του Ιωάννη", 163-186

  • Αικατερίνης Τσαλαμπούνη, "'Εν τη κλάσει του άρτου': η εμφάνιση του Αναστάντος στην Εμμαούς (Λκ 24,13-35) ως τύπος των ευχαριστιακών συνάξεων της πρώτης Εκκλησίας", 187-210

  • Ελένης Κασσελούρη-Χατζηβασιλειάδη, "Η ευχαριστιακή εμπειρία των πρώτων κοινοτήτων και η συμμετοχή των γυναικών", 211-224

Στις βιβλιοκρισίες (Βιβλιοστάσιο) επίσης παρουσιάζεται από τον ομότιμο καθηγητή της Κ.Δ. κ. Ιω. Καραβιδόπουλο το βιβλίο της επικούρου καθ. της Κ.Δ. του ΑΠΘ κ. Κ. Παπαδημητρίου, Ερμηνεύοντας την ειρήνη στην Καινή Διαθήκη (2009).


Για να διαβάσετε όλα τα περιεχόμενα, τις βιβλιοκρισίες και τις περιλήψεις διεθνούς κύρους επιστημονικών περιοδικών, πατήστε εδώ.

Άρθρο του Bruce Chilton για τον ιστορικό Ιησού / Bruce Chilton's article on historical Jesus

Στην ιστοσελίδα The Bible and Interpretation έχει αναρτηθεί ένα σύντομο αλλά πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τον ιστορικό Ιησού.
Ο Chilton συγγραφέας της μελέτης Rabbi Jesus: An Intimate Biography (2002) και πρόσφατα της μελέτης The Way of Jesus: To Repair and Renew the World (2010) κάνει στο πρώτο μέρος του άρθρου του μία σύντομη αναδρομή στην πορεία της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού από την εποχή του Reimarius μέχρι τη λεγόμενη Third Quest. Όπως πολύ σωστά παρατηρεί αυτή η διάκριση σε περιόδους της ιστορίας της έρευνας είναι σχηματική και γίνεται περισσότερο για λόγους συστηματοποίησης. Δεν απουσιάζουν δηλαδή οι εξαιρέσεις σε όλες τις φάσεις της έρευνας. Μία δεύτερη επίσης σημαντική παρατήρηση είναι ότι αυτή η ιστορική ενασχόληση με τον Ιησού αποτελεί μία πτυχή της χριστιανικής θεολογίας και έχει τις ρίζες της στις απαρχές του χριστιανισμού.


Ασκώντας κριτική στη μέχρι τώρα πορεία της έρευνας ο Chilton παρατηρεί ότι αυτό που απουσιάζει από αυτήν είναι η εστίαση όχι στο τι νομίζει ο κάθε ερευνητής ότι ήταν ο Ιησούς, αλλά στο τι ο ίδιος ο Ιησούς ήθελε να επιτύχει κατά την επίγεια δράση του. Θεωρεί επίσης ότι αυτοί οι στόχοι του Ιησού έχουν ιστορική διάσταση, αφού αποτελούν απάντηση στις ανάγκες του περιβάλλοντός του και βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με αυτό. Καταλήγει ότι ο Ιησούς είναι στην γραμμή με τους προφήτες που ήρθαν πριν από αυτόν και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για προφητικές μορφές που ακολούθησαν. Υποστηρίζει μάλιστα ότι η προφητική ιδιότητα αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση του προσώπου του Ιησού.


Για να διαβάσετε ολόκληρο του κείμενο του Chilton, πατήστε εδώ.

Ένα άρθρο για το Κουμράν στο πρόσφατο REJ / An article on Qumran exegesis in the recent REJ

Στο πρόσφατο Revue des Études Juives 168:3-4 (2009) δημοσιεύεται μεταξύ άλλων ένα άρθρο για την εξήγηση βιβλικών κειμένων στα Pesharim του Κουμράν:

Devorah Dimant, "Exegesis and Time in the Pesharim from Qumran", 373-393
Oι συγγραφείς των Pesharim του Κουμράν ερμήνευσαν τις βιβλικές προφητείες με συμβολικό και αλληγορικό τρόπο. Διαβάζουν μέσα σε αυτές προφητικές αναφορές σε γεγονότα της εποχής τους. Αυτός ο τρόπος επικαιροποίησης εφαρμόστηκε σε προφητείες για τις οποίες λέγεται μέσα στην εβραϊκή Βίβλο ότι εκπληρώθηκαν στο παρελθόν. Αυτή η εξηγητική μέθοδος, η οποία υποθέτει ότι μία προφητεία μπορεί να εκπληρωθεί περισσότερο από μία φορές αναλύεται στο παρόν άρθρο μέσα από τρία παραδείγματα: την ερμηνεία του 1 Σαμ 2,35 και του Ιεζ 2,35 από το Κείμενο της Δαμασκού ΙΙΙ-IV, το pesher της κατάρας που είπε ο Ιησούς του Ναυί για την Ιεριχώ, όπως αυτή ερμηνεύεται στο 4Q379 22 ii//4Q174 21-30 και η ερμηνεία του Ιερεμία 25,11 και 29,10 από το Δαν 9.

Ένα ἀρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος στο νέο RThL / An article of biblical interest in the recent issue of RThL

Στο νέο τεύχος του Revue Théologique de Louvain 41:1 (2010) δημοσιεύεται μεταξύ άλλων κι ένα άρθρο βιβλικού ενδιαφέροντος:

C. Focant, "La christologie de Matthieu à la croisée des chemins", 3-31

Δευτέρα 19 Απριλίου 2010

Το μυστικό κατά Μάρκον - μια άλλη εκτίμηση / Secret Mark - a different evaluation

Στο ιστολόγιο του Timo S. Paananen (η πληροφορία μέσω του Ph. Harland) έχει αναρτηθεί η είδηση ότι ο δεύτερος ειδικός που επιστρατεύθηκε από το BAR, Αγαμέμνων Τσελίκας (του οποίου όμως η έκθεση δεν δημοσιεύθηκε, επειδή δεν κατατέθηκε έγκαιρα) υποστηρίζει ότι το μυστικό κατά Μάρκον είναι πλαστογραφία. Σύμφωνα με τις συζητήσεις που είχε με τον εκδότη του περιοδικού H. Shanks ο Έλληνας ειδικός υποστήριξε ότι το κείμενο είναι πλαστό, ότι ο συγγραφέας του δεν πρέπει να είναι κάποιος μοναχός της μονής, όπου ο Smith ανέφερε ότι βρήκε το κείμενο κι ότι έχει εντοπίσει ένα άλλο χειρόγραφο, του οποίου το γραφικό χαρακτήρα ο Smith προσπάθησε να αντιγράψει (σύμφωνα με τον ίδιο ο Smith είχε επισκεφτεί το συγκεκριμένο μοναστήρι για να μελετήσει τα χειρόγραφά του). Για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να διαβάσετε τη σχετική αναλυτική ανάρτηση στο ιστολόγιο του Stephan Huller. Ομολογουμένως η υπόθεση γίνεται όλο και πιο ενδιαφέρουσα, αφού ο Τσελίκας θεωρείται καταξιωμένος ειδικός των αρχαίων χειρογράφων και η γνώμη του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Αν μάλιστα είναι ακριβές ότι έχει εντοπίσει το χειρόγραφο, στο οποίο γραφολογικά στηρίχθηκε όποιος κατασκεύασε το υπό αμφισβήτηση κείμενο, τότε μπορεί να έχουμε μία σημαντική τροπή στην υπόθεση "μυστικό κατά Μάρκον". Μένει μόνο κάποια στιγμή να ολοκληρώσει την έκθεσή του και να έχουμε στα χέριά μας ένα συγκεκριμένο γραπτό κείμενο.

Επίσης στο ιστολόγιο The busybody ο Loren Rosson III έχει αναρτήσει την περίληψη του πρόσφατου άρθρου του F. Watson στο JThS.

Οι εισηγήσεις του συνεδρίου για τη θεολογία του N.T. Wright online

Η είδηση προέρχεται από το ιστολόγιο του J. McGrath Exploring our Matrix. Στην ιστοσελίδα του Wheaton College έχουν αναρτηθεί μαγνητοσκοπημένες και μαγνητοφωνημένες οι εισηγήσεις του 19ου ετήσιου συνεδρίου με τον τίτλο "Jesus, Paul and the People of God: A Theological Dialogue with N.T. Wright".
Για να βρεθείτε στη σχετική σελίδα, πατήστε εδώ.

Άγαλμα Αυγούστου στους Στόβους; / Statue of Augustus in Stobi?


Διαβάσαμε την είδηση στο ιστολόγιο του David Meadows Rogueclassicism, ο οποίος με τη σειρά του παραπέμπει στο δημοσίευμα του ΜΙΝΑ. Στην αρχαία πόλη των Στόβων βρέθηκε μαζί με άλλα τμήματα αγαλμάτων ανδρική προτομή, (φωτό του MINA) η οποία ταυτίζεται σύμφωνα με το ενθουσιώδες δημοσίευμα του πρακτορείου ειδήσεων των Σκοπίων με εκείνο του Αυγούστου (αν και για τις πρώτες επιφυλάξεις, βλ. το σχόλιο στο ιστολόγιο του D. Meadows). Προέρχεται κατά την εκτίμηση των αρχαιολόγων από ναό, ο οποίος καταστράφηκε ήδη στην αρχαιότητα. Η πόλη των Στόβων ανήκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Μακεδονίας και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη από την εποχή του Αυγούστου κι εξής.
[Α.Τ.: Η παρουσία ενός αγάλματος του Αυγούστου μπορεί να συνδέεται με τη λατρεία του στην πόλη, φαινόμενο διαδεδομένο σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και στην περίπτωσή μας στην επαρχία της Μακεδονίας. Οπωσδήποτε μένει να ταυτοποιηθεί με βεβαιότητα η προτομή. Αν πρόκειται για άγαλμα του Αυγούστου, τότε το εύρημα θα αποτελεί μία ακόμη ψηφίδα στο ψηφιδωτό της αυτοκρατορικής λατρείας στις επαρχίες της αυτοκρατορίας και της Μακεδονίας ειδικότερα κατά την πρώιμη αυτοκρατορική εποχή].

Άρθρα βιβλικού ενδιαφέροντος στο νέο EvQ / Articles of biblical interest in the recent EvQ

Στο νέο τεύχος του Evangelical Quarterly 82:2 (2010) δημοσιεύονται μεταξύ άλλων τρία άρθρα που παρουσιάζουν βιβλικό ενδιαφέρον:
  • Gregory Goswell, "Keeping God out of the book of Esther", 99-110
  • Gary L. Shultz, "Why a genuine universal gospel call requires an atonement that paid for the sins of all people", 111-123
  • Carsten Lotz, "A critical evaluation of Youngmo Cho : 'Spirit and kingdom in the writings of Luke and Paul: an attempt to reconcile these concepts'", 124-141

Κυριακή 18 Απριλίου 2010

Ο ανώνυμος συνοδοιπόρος του Κλεοπά / The unnamed companion of Cleopas

Με αφορμή το ερώτημα, το οποίο μου έθεσαν αρκετές φορές τον τελευταίο καιρό φοιτητές, για το αν δηλαδή ο ανώνυμος συνοδοιπόρος του Κλεοπά στην πορεία προς την κώμη Εμμαούς ήταν ο Λουκάς ή κάποιος άλλος μαθητής, παραθέτω στη συνέχεια κάποια στοιχεία:
Σύμφωνα με τον Ωριγένη (Εις το κατά Ιωάννην 1.5.30, 1.8.50. Κατά Κέλσου 2,62) αυτός ο μαθητής ονομαζόταν Σίμων. Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας που γνωρίζει αυτήν την παράδοση διευκρινίζει ότι δεν πρόκειται για τον Σίμωνα Πέτρο ή τον από Κανά αλλά για κάποιον άλλο μαθητή με το ίδιο όνομα (Εξήγησις εις το κατά Λουκάν D f. 82)] - [βλ. ακόμη τη γλώσσα στο Λκ 24,18 στον κώδικα S (10oς αι.). Άλλωστε την ταύτισή του με τον Πέτρο φαίνεται να αποκλείει και το Λκ 24,34. Ο Επιφάνιος θεωρεί ότι ο ανώνυμος μαθητής ήταν ο Ναθαναήλ (Πανάριον 23.6). Ένα μέρος μόνο της εκκλησιαστικής παράδοσης - και μάλιστα από όσο γνωρίζω της μεταγενέστερης - θεωρεί ότι ο συνοδός του Κλεοπά ήταν ο Λουκάς (βλ. Θεοδώρου Προδρόμου, Τετράστιχα εν τω τετραευαγγελίω PG 133,1204A και ύμνοι της εορτής του ευαγγελιστού Λουκά καθώς και το εωθινό ε΄). Αυτή η θέση θα πρέπει να απορριφθεί, διότι ο ίδιος ο συγγραφέας του ευαγγελίου δηλώνει στον πρόλογο ότι δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας, αλλά ότι στήριξε τη συγγραφή του στις μαρτυρίες των "αυτοπτών και υπηρετών του λόγου" (1,2). Μία άλλη πρόταση που διατυπώθηκε από νεότερους ερμηνευτές είναι ότι εδώ πρόκειται για το διάκονο Φίλιππο (M. Dibelius, ZNW 12:1911, 329). Tέλος κατά τα νεότερα χρόνια διατυπώθηκε η άποψη ότι ο συνοδοιπόρος του Κλεοπά ήταν είτε η σύζυγός του (βλ.π.χ. J.E. Adams, ExpT 17:1905/6, 333-335) είτε η κόρη του (F.F.E. Bishop, ExpT 73:1962, 339).
Α.Τ.: Ανεξάρτητα από τις διάφορες θεωρίες που διατυπώθηκαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, γεγονός παραμένει ότι η προφορική παράδοση που διέσωσε το κατά Λουκάν ευαγγέλιο δε φαίνεται να περιείχε το όνομα του δεύτερου μαθητή. Είναι πολύ πιθανόν η παράδοση αυτή να προέρχεται από κάποιον κύκλο, ο οποίος σχετιζόταν με τον Κλεοπά. Το ότι μάλιστα διασώζεται το ένα από τα δύο ονόματα μπορεί επιπλέον να αποτελέσει απόδειξη της αυθεντικότητας και της αρχαιότητάς της. Εάν το όνομα του Κλεοπά ήταν λογοτεχνική επινόηση, τότε λογικότερο θα ήταν να είχαν επινοηθεί και τα δύο ονόματα, αφού ο στόχος θα ήταν να καταστεί η αφήγηση περισσότερο πειστική. Με βεβαιότητα θα πρέπει να αποκλείσουμε τόσο τον Λουκά όσο και τον Πέτρο ως πιθανούς συνοδοιπόρους για τους λόγους που αναφέραμε πριν. Επίσης απίθανο φαίνεται ο συνοδοιπόρος να ήταν γυναίκα. Απόδειξη γι' αυτό μπορεί να αποτελέσει το "εξ αυτών" στο 24,13 το οποίο μάλλον αναφέρεται στους αποστόλους (βλ. 24,10-11). Όσον αφορά στο Φίλιππο ή στο Ναθαναήλ, τίποτε μέσα στο κείμενο δε συνηγορεί προς αυτήν την κατεύθυνση. Η ταύτιση του ανώνυμου συνοδοιπόρου λοιπόν με αυτούς κινείται στο χώρο της υπόθεσης, η οποία όμως μένει να αποδειχθεί.

RBL 17.4.2010

Οι νέες βιβλιοκρισίες του Review of Biblical Literature:

Hector Avalos, Sarah Melcher, and Jeremy Schipper, eds., This Abled Body: Rethinking Disabilities in Biblical Studies
Reviewed by Yael Avrahami

Susan Emanuel and Jonathan G. Campbell, The Exegetical Texts
Reviewed by Eric F. Mason

A. Philip Brown, Hope amidst Ruin: A Literary and Theological Analysis of Ezra
Reviewed by Bob Becking

James R. Linville, Amos and the Cosmic Imagination
Reviewed by M. Daniel Carroll R.

John P. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, Volume 4: Law and Love
Reviewed by William Loader

Gerald O'Collins, Christology: A Biblical, Historical, and Systematic Study of Jesus
Reviewed by James F. McGrath

Gregory E. Sterling, Coptic Paradigms: A Summary of Sahidic Coptic Morphology
Reviewed by William Arnal

Guy G. Stroumsa, The End of Sacrifice: Religious Transformations in Late Antiquity
Reviewed by Douglas Estes

Stefan Wälchli, Glaubenswelten der Bibel: Eine kleine Geschichte des biblischen Glaubens und der Entstehung der Bibel
Reviewed by Louis Jonker

Harald Martin Wahl, Das Buch Esther: Übersetzung und Kommentar
Reviewed by Donatella Scaiola

Walter T. Wilson, Pauline Parallels: A Comprehensive Guide
Reviewed by Martinus C. de Boer

Otto Zwierlein, Petrus in Rom: Die literarischen Zeugnisse
Reviewed by James D. G. Dunn